Effectiever communiceren met transactionele analyse

Transactionele analyse is een theorie om gedrag van mensen in communicatie te bekijken en te verbeteren. De theorie is ontwikkeld door Eric Berne in de jaren vijftig van de vorige eeuw. De theorie gaat er vanuit dat de overtuigingen die je opdoet in je kindertijd, bepalend zijn voor de besluiten die je verderop in je leven neemt. Als je als jongetje bijvoorbeeld regelmatig hoort dat ‘mannen niet huilen’, maakt dat wellicht dat je als volwassene je emoties niet snel laat zien.

Er zijn onschuldige overtuigingen, maar ook schadelijke, waardoor je vastloopt in je leven of in relatie met anderen. Door met behulp van transactionele analyse naar situaties te kijken, kun je ontrafelen welke overtuigingen een rol en daar mogelijk positieve verandering in brengen.

Volgens Berne ervaren we de wereld om ons heen vanuit drie rollen, die per situatie wisselen. In communicatie kenmerken deze rollen zich als volgt:

1. De ouderrol
   In de ouderrol denk, voel en gedraag je je als een ouder ten opzichte van een kind. Je wilt voor iemand zorgen en voelt je verantwoordelijk. Doe je dit op een positieve manier, dan dan ben je geruststellend en stel je grenzen. Sla je in dit egotype door, dan word je veroordelend, kritisch, belerend en betweterig. Je gebruikt in deze rol veelal de woorden: ‘ ik moet…’ of ‘ jij moet…’.
2. De rol van volwassene
   Als je de rol van volwassene inneemt, denk, voel en handel je op basis van feiten en rationele overwegingen. Je stelt open vragen, bent in staat te reflecteren en empathie te tonen. In deze rol gebruik je woorden ‘ik denk… ik ben me ervan bewust...’. Sla je door in deze rol, dan kun je besluiteloos raken doordat je zaken teveel overdenkt. 
3. De kindrol
   In de kindrol denk, voel en handel je vanuit interne en externe verwachtingen en gevoelens en behoeften. In positieve zin betekent dat dat je gehoorzaam en geduldig bent, spontaan je eigen behoeften verdedigd en je creativiteit tot uiting kan komen. Valkuilen van deze rol zijn dat je passief en afhankelijk wordt, of juist te eigengereid en storend. Als je de rol van het kind aanneemt gebruik je de woorden ‘ ik wil…, ik voel… , ik heb… nodig.’

In communicatie met anderen spelen deze drie rollen altijd mee, ook al zijn we ons daar meestal niet van bewust. Je reageert vaak zonder na te denken op iets wat een ander zegt of doet. De transactionele analyse gaat er echter vanuit dat je altijd de mogelijkheid hebt om te kiezen voor de positie van waaruit je op de ander wilt reageren. Als je als leidinggevende bijvoorbeeld merkt dat je in een starre welles-nietes-discussie terecht bent gekomen met een medewerker, neem dan eens een stap naar achter en leg de situatie langs de drie rollen. Je zult zien dat jullie beide vanuit de kindrol acteren en zo geen stap verder komen. Verplaats je jezelf vervolgens naar de rol van volwassene, dan kun je verandering teweeg brengen.

Op het moment waarop alle gesprekspartners in de negatieve kant van een rol terecht zijn gekomen, spreken we van de dramadriehoek. Deze negatieve kanten voeden elkaar, houden elkaar in stand en leiden tot een impasse. De situatie kan alleen gekeerd worden als een van de deelnemers aan het gesprek uit die rol breekt. In dit artikel lees je hoe de dramadriehoek ontstaat en wat je kunt doen om eruit te blijven (of te komen).