Seksuele intimidatie op het werk, hoe ga je daar als leidinggevende mee om?

Wat houdt seksuele intimidatie precies in?

Volgens de Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden (NEA) van TNO heeft 4.5% van de medewerkers in 2023 te maken met ongewenste seksuele aandacht. Bij 1.3% van de medewerkers gaat het om ongewenste seksuele aandacht door een collega of leidinggevende. Zowel mannen als vrouwen hebben er last van, maar vooral (jonge) vrouwen zijn vaker het slachtoffer. Het komt vaker voor in sterk hiërarchische organisaties of organisaties waar vooral mannen werken, omdat het lastiger is voor vrouwen om aan te geven dat zij bepaald gedrag ongewenst vinden.

Seksuele intimidatie uit zich in drie vormen:

• Woorden (verbaal): seksueel getinte opmerkingen, grapjes, intieme vragen stellen, toespelingen
• Gebaren en gezichtsuitdrukkingen (non-verbaal): staren, gebaren, tonen van seksueel getinte of pornografische afbeeldingen (ook via mail of WhatsApp)
• Lichamelijk contact (fysiek): een arm om de schouder, beetpakken, de weg versperren, in iemands ‘comfortzone’ komen, zoenen, aanranden of zelfs verkrachten.

De gevolgen van seksuele intimidatie kunnen ernstig zijn. Medewerkers kunnen gestrest raken, hun eigenwaarde kan verminderen, gevoelens als angst, wantrouwen en schaamte ervaren en hier mogelijk slecht van slapen of zich moeilijk concentreren. In ernstige gevallen kan dit leiden tot (psychisch) verzuim met mogelijk langdurige uitval en zelfs arbeidsongeschiktheid.

Ook binnen de organisatie en het team kunnen er nadelige gevolgen zijn. Denk bijvoorbeeld aan een negatieve werksfeer met wantrouwen en onrust wat effect heeft op de relaties tussen medewerkers en motivatie en betrokkenheid bij het werk.

Hoe weet je of er sprake is van seksuele intimidatie?

Seksuele intimidatie is niet altijd eenvoudig te herkennen. Iemand kan bewust en openlijk seksueel intimiderend gedrag vertonen, maar het kan ook zijn dat iemand goedbedoeld een foute grap maakt, die op de ander intimiderend overkomt. Het kan ook geleidelijk gaan, het ene grapje was nog leuk, maar de volgende ging de grens over. Of het om seksuele intimidatie gaat, bepaalt de ervaring van de ontvanger. Het is belangrijk dat die perceptie en diens grens serieus wordt genomen.

Medewerkers die last hebben van seksuele intimidatie op het werk vinden dit vaak moeilijk om aan te kaarten. Ten eerste speelt er vaak schaamte: slachtoffers denken dat het aan hen ligt, dat ze het hebben uitgelokt of hebben aangemoedigd. Ten tweede twijfelen ze aan zichzelf: ‘Heb ik het wel goed verstaan?’, ‘hij bedoelde het vast niet zo’, ‘ik heb het zeker verkeerd begrepen’. Daar komt nog bij dat het vaak hun woord tegen dat van de ander is. Hierdoor praten ze er niet snel over. Een andere bijkomende reden is dat medewerkers het moeilijk vinden om ongewenst gedrag van een collega te melden. Ze willen hun collega niet afvallen of in de problemen brengen, ook al vinden ze het gedrag niet in de haak.

Mogelijke signalen van seksuele intimidatie op de werkvloer

Een medewerker of collega die seksueel geïntimideerd wordt, kan last hebben van uiteenlopende klachten:

• Geen plezier meer hebben in het werk, gedemotiveerd raken;
• Zenuwachtig en gespannen gedrag vertonen, overdreven behoedzaam zijn;
• Gevoelens van somberheid en depressiviteit;
• Vermijden van één-op-één situaties, bijvoorbeeld bij overwerk en dienstreizen;
• Concentratiegebrek en vermoeidheid.

Welke invloed kan het hebben op werk en inzetbaarheid?

Blootstelling aan seksuele intimidatie kan lichamelijke en psychische klachten veroorzaken, waardoor een medewerker zich bijvoorbeeld geregeld kort ziekmeldt. Ook kan iemand afgeleid zijn, minder betrokken bij het werk zijn en slechter gaan presteren. Als slachtoffers lang rondlopen zonder over de situatie te praten, lopen ze risico op stress en zelfs op een posttraumatisch stresssyndroom (PTSS). Zeker als het gaat om heftigere situaties zoals aanranding of erger.

Waarom is het belangrijk dat je seksuele intimidatie opmerkt?

Als leidinggevende kun je niet alleen een luisterend oor bieden, je bent ook in de positie om seksuele intimidatie te benoemen en aan te pakken. Hierin speel jij als leidinggevende een belangrijke (voorbeeld)rol en heb je veel  invloed op welk gedrag wel en niet getolereerd wordt. Je kan medewerkers in contact brengen met de vertrouwenspersoon en in ernstige gevallen helpen met aangifte doen.

Je kan op verschillende manieren te maken krijgen met seksuele intimidatie. Het kan niet alleen voorkomen bij je eigen medewerkers, maar ook bij collega-leidinggevenden. Zij kunnen zelf slachtoffer zijn en dit niet met hun leidinggevende durven bespreken. Vaak voel je wel dat er iets niet in de haak is, maar als de bedrijfscultuur er een is van ‘foute grappen’, is het lastig elkaar daarop aan te spreken. Dan kun je een medewerker of collega hier actief bij helpen. Heb je het gevoel dat je daardoor zelf in de problemen komt? Neem dan contact op met de vertrouwenspersoon binnen jouw organisatie.

Daarnaast komt het helaas regelmatig voor dat een leidinggevende zelf de dader van seksuele intimidatie is, niet altijd bedoeld of bewust. Dit kan te maken hebben met de  hiërarchische relatie, waarbij een leidinggevende ‘boven’ de medewerker staat en er een verschil in macht is. Daardoor kan het voorkomen dat medewerkers minder makkelijk of helemaal niet durven aangeven dat er een grens overschreden wordt. Het is dus belangrijk dat jij als leidinggevende bewust bent van opmerkingen, non-verbale communicatie en aanrakingen. Wat jij als troostend ziet, kan een medewerker als intimidatie opvatten. Daarnaast helpt het als je  in je team gewenst gedrag bespreekbaar maakt. Iedereen kan duidelijk maken waar zijn grens zit en hoe je elkaar en jou hierop aanspreekt. Het helpt wanneer jij je als leidinggevende kwetsbaar opstelt en aangeeft dat je het graag hoort als jouw gedrag voor een ander een grens over gaat, zodat je dit kan aanpassen.

Wat zegt de wet?

Seksuele intimidatie is een vorm van psychosociale arbeidsbelasting (PSA) die kan leiden tot stress en verzuim. Volgens de Arbowet is een werkgever verplicht om beleid te voeren om seksuele intimidatie tegen te gaan. Dit beleid bestaat uit de volgende punten:

• het aanstellen van een klachtencommissie
• het aanstellen van een vertrouwenspersoon
• het opstellen van een klachtenprocedure
• het opstellen van een gedragscode waarin staat wat gewenst gedrag is en wat ongewenst.
• Het opstellen van sancties, anders blijft het ongewenste gedrag ongestraft en dat is een verkeerd signaal naar medewerkers toe. Seksuele intimidatie is strafbaar en het kan dus komen tot een aangifte en politieonderzoek. Hieraan moet wettelijk gezien iedereen meewerken die direct of indirect betrokken is.
• Tot slot hoort het risico van blootstelling aan seksuele intimidatie ook thuis in de risico-inventarisatie en -evaluatie.

Wat kun je als leidinggevende doen?

Wat kun je als leidinggevende concreet doen als één van je medewerkers te maken heeft met seksuele intimidatie? Zorg in ieder geval dat je goed voorbereid bent, met onderstaand stappenplan. Doorloop nu direct al stap 1 en 2. Mocht zich dan een case voordoen, kun je direct met stap 3 beginnen.