Wat is psychisch verzuim? En wat zijn de factoren en voorspellers die hierin een rol spelen?

Bij psychisch verzuim zijn medewerkers afwezig op het werk door mentale of geestelijke klachten en niet door fysieke problemen. Deze klachten kunnen komen door een psychische stoornis, zoals een depressie of angststoornis. Het kan ook zijn dat een medewerker uitvalt met burn-out klachten, wat veroorzaakt wordt door langdurige stress en overspanning, bijvoorbeeld door een te hoge werkdruk of werk-privé disbalans. Ongeveer 40% van het langdurig verzuim in Nederland komt door mentale problemen. Daarbij is het aantal dagen dat een medewerker afwezig is met psychische klachten gestegen naar gemiddeld 231 dagen. Voor veel organisaties en leidinggevenden is het dus belangrijk om psychisch verzuim zoveel mogelijk te voorkomen en verkorten. Lees hiervoor het artikel 'Terugkeer naar werk na psychisch verzuim: welke factoren helpen en wat zijn barrières?'. 

Ongeveer 40% van het langdurig verzuim in Nederland komt door mentale problemen. Daarbij is het aantal dagen dat een medewerker afwezig is met psychische klachten gestegen naar gemiddeld 231 dagen. Voor veel organisaties en leidinggevenden is het dus belangrijk om psychisch verzuim zoveel mogelijk te voorkomen en verkorten.

Helaas is het niet zo dat psychische klachten één duidelijke oorzaak hebben. Bij elke persoon is dit anders en vaak zijn het meerdere factoren die gezamenlijk zorgen dat iemand uitvalt. Wel zijn er verschillende factoren die het risico op psychisch verzuim vergroten.

Uit recent onderzoek blijkt dat het ervaren van negatieve stress (distress), een lage werktevredenheid en hoog werktempo belangrijke voorspellers zijn voor langdurig psychisch verzuim. Andere onderzoeken geven diverse andere risicofactoren aan. Die zetten we hieronder voor je op een rijtje.

Als het werk niet past bij de kennis, ervaring en kwaliteiten van de medewerker, kan dit voor stress zorgen. Ook als niet duidelijk is wat van de medewerker verwacht wordt (rolonduidelijkheid) is dit stressvol. Op de lange termijn kan een medewerker overspannen of zelfs burn-out raken. Ook een hoge werkdruk is een risico. Dit kan komen door te veel werk, tijdsdruk, hoge eisen die aan het werk gesteld worden, continue geconcentreerd moeten werken of werk wat emotioneel veel van medewerkers vraagt. Daarentegen, als medewerkers tijd hebben om te herstellen van het werk en zelf het werk kunnen indelen (regelmogelijkheden/autonomie) is dit juist een buffer tegen hoge werkdruk.

Naast werkdruk kunnen ongewenste omgangsvormen zoals pesten, discriminatie, (seksuele) intimidatie of agressie en geweld de kans op psychisch verzuim vergroten. Werkdruk en ongewenste omgangsvormen staan ook wel bekend als psychosociale arbeidsbelasting, afgekort PSA. Ook de relatie met de leidinggevenden én collega’s is een belangrijke factor. Als medewerkers gebrek aan steun ervaren, is de kans op psychisch verzuim groter.

Zijn er te weinig ontwikkelmogelijkheden of past een medewerker niet bij de organisatiecultuur? Dan kunnen dit ook risicofactoren voor psychisch verzuim zijn.

Naast werkomstandigheden kan ook de werk-privé balans een rol spelen bij uitval door psychisch verzuim. Bijvoorbeeld als iemand naast zijn werk mantelzorg verleent. Ook persoonlijke kenmerken van medewerkers kunnen van invloed zijn. Denk bijvoorbeeld aan een hoog verantwoordelijkheidsgevoel, hoge verwachtingen van zichzelf en/of van anderen, lastig grenzen aangeven, weinig zelfvertrouwen of niet helpende coping strategieën.

Als leidinggevende heb jij invloed op veel van bovengenoemde risicofactoren en inzetbaarheid van medewerkers in het algemeen. (lees hier meer hierover) Dit kan bijvoorbeeld door het signaleren van werkdruk en herkennen van stresssignalen en hier actie op te ondernemen. Het is jouw rol als werkgever om psychosociale arbeidsbelasting (PSA) te voorkomen, zowel qua werkdruk als ongewenste omgangsvormen. Merk je dat het privé niet goed gaat met iemand of zie je bij iemand persoonlijkheidskenmerken die hem of haar tegenwerken? Ga hier dan het goede gesprek over aan en biedt bijvoorbeeld coaching aan.

Opvallend is dat medewerkers over het algemeen werkomstandigheden aangeven als oorzaak van het uitvallen met psychische klachten. Leidinggevenden noemen juist vaak de privé omstandigheden of persoonlijkheidseigenschappen als reden. Dit fenomeen staat binnen de psychologie bekend als de ‘fundamentele attributie fout’. Als er iets negatiefs gebeurt bij onszelf, ligt het aan de omgeving. Negatieve situaties en gedrag van anderen schrijven we toe aan hun karaktertrekken. Hierbij onderschatten we de omgevingsfactoren, zelfs als de situatie het gedrag duidelijk beïnvloedt. De werkelijkheid ligt meestal ergens in het midden. Jullie hebben allebei een andere bril op.

Als je psychisch verzuim wilt voorkomen, is het belangrijk om ook eens kritisch door de bril van de medewerker te kijken naar de werkomstandigheden. Als je de belevingswereld van de medewerker serieus neemt, kan je hem of haar beter ondersteunen. Dit helpt ook als je een medewerker begeleidt in de terugkeer naar werk als hij/zij al is uitgevallen.